Алтай литератураныҥ методиказы керегинде айдардаҥ озо, 60 jыл кайра ачылган ойрот (алтай) бӧлӱк керегинде jетирӱ берели. Нениҥ учун дезе шак бу jылдарда алтай литератураныҥ ла методиканыҥ билим тӧзӧлгӧзи тӧзӧлгӧн. Japлу тюрколог Н.А Баскаковтыҥ эске алынганыла, jyyныҥ jылдарында Москвадаҥ Ойрот-Тура jaap удурумга кӧчкӧн К.Либкнехттиҥ адыла адалган государственный пединститутта аҥылу ойрот бӧлӱк, тилдиҥ ле литератураныҥ кафедразы тӧзӧлгӧн. Анда 20-30 кире алтай студенттер ӱренген. Олордыҥ ӱредӱчилери бийик ӱредӱлӱ профессорлор болгоны оморкодылу.
Эмди олордыҥ чийген бичиктерине ajapy эдели. ХХ-чи чактыҥ 40-чи jылдapындa бир уунда ӱредӱчиге керектӱ иштер чыккан. Олордыҥ тоозында С.С.Филипповтыҥ "Орус тилди ойрот школдордо ӱредери", Н.А.Баскаковтыҥ "Тӧрӧл тилди ӱредери", Т.М.Тощакованыҥ тургускан программазы ("Ойрот школдордо литературала кычырары", 1941) ла о. ӧ.
Мынаҥ кӧргӧжин, Москваныҥ ла jepбoйыныҥ шиҥжӱчилери пединституттыҥ ла областьтыҥ школдорына аҥылу ajapy эдип, ӱредӱчиге болушту бичиктерле jеткилдеерге ченешкендер. Алтай фольклордыҥ ла литератураныҥ лекцияларын Н. А. Баскаков бойы кычырып, соҥында "Алтай фольклор ло ли-тература" (1948) деп бичикти кепке базып чыгарган. Ӧрӧ адал-ган улус областьтыҥ ӱредӱ бӧлӱгине ле билимине jaaн jол ачкан. Керек дезе "Ойрот-орус сӧзлик" те (1947) бӱгӱнге jетире суруда туру. Оны база ла Н. А. Баскаков ло Т. М. Тощакова тургускан ла кепке базып чыгар-ган.
Ӧрӧги адалган пединститут Москва jaap кайра 1943 jылда кӧчӧрдӧ, оны Москвадагы В. И. Ленинниҥ адыла адалган пединститутла бириктирген. Бу ӧйдӧ алтай студенттер бир кезек ӧйгӧ Бийсктиҥ госпединститудында ӱренгендер. Москвадагы кepeктep jaранa берерде, олорды ары кӧчӱрер деп jӧп jарадылган. Анайда, Москваныҥ пединститудында ӱч бӧлӱк студенттер ӱрентир. Ӱренеле jанып келгени, областьтыҥ каруулу иштеринде иштегендер. 1949 jылда Туулу Алтайда ачылган пединституттыҥ ишчилери - бийик ӱредӱлӱ специалисттер. Олор студенттерге андый ок тереҥ билгирлер берерге амадаган. Ого коштой ӱредӱге керектӱ программалар ла бичиктер тургузып темиккен. Бу каруулу ишти тил шиҥдеечи Т. М. Тощакова бойыныҥ баштаҥкайыла билгир башкартыр. Анчада ла тӧрӧл тилдиҥ сурактарын улалта кӧндӱктирген. Оныҥ билим иштери 50-60-чы jылдарда кепке базылып чык-кан.
С. С. Суразаков дезе тӱӱки, тил ле литература аайынча шиҥжӱ ӧткӱрер институтта ди-ректор болуп тура, пединститутка керектӱ бичиктер белетегени солун: "Алтай албатыныҥ оос поэтический творчествозы" (1960) ла "Алтай литература" (1962). Ого ӱзеери Сазон Саймович 50-чи jылдapдa школго керекту программалар ла бичик-тер белетеп тургускан. Ол ӧйдӧги кычырар бичиктердиҥ билим тӧзӧлгӧзи бийик кеминде болгоны эмдиге jетире кайкамчылу.
Соҥында педагогика билимниҥ кандидады Н. Н. Суразакова ӱредӱзин божодып келерде, школдордыҥ ла институттыҥ ӱредӱ сурактары ончозы ого келишкен. Je ол кӧп jaндaй тил-диҥ методиказыла колбулу иш-тер бичиген. Литератураныҥ программазы ла бичиктери фи-лология билимниҥ кандидады 3. С. Казагачевага келижет. Ӱстине 60-70-чи jылдарда тӧрӧл тил-диҥ ле литератураныҥ ӧзӱмине ajapy тыҥ эдилбеген. Тӧс ууламjы - ӱредӱни орус тилге кӧчӱрери болгон. Мындый айалгада ӱредӱчиге керектӱ би-чиктер узак ӧйгӧ бичилбеген.
Jӱк ле jетенинчи jылдapдa С. С. Суразаков школдордыҥ сурактарына такып бурылып, би-лим тӧзӧлгӧлӱ бичик белетеген. Оныҥ ады "4 класста тӧрӧл литература аайынча методичес-кий jакылталар" (1970). Оны ээчиде 5 класстыҥ бичиги аай-ынча ӱредӱчиге керектӱ бичик-ти М. В. Опонгошева чыгарган. Айдарда, бу иш бир кезек ӧйгӧ ӱзӱлген де болзо, оны ээчиде ӱредӱчи-методисттер бойыныҥ ченемелин japтап баштаган.
Алтай литератураныҥ методиказы 1957 jылдаҥ бери Туу-лу Алтайдагы пединституттыҥ алтай бӧлӱгиниҥ уренеечилерине кычырылат. Je белетелген бичик jок. 1987 jылда алтай литератураныҥ ла оныҥ методиказы аайынча программа тургузылган. Оныҥ авторлоры С. С. Каташ ла Н. Н. Суразакова. Фольклордыҥ ла литература-ныҥ программазы С. С. Суразаковтыҥ ла С. М. Каташевтиҥ иштеген ченемелине тайанган. Олор орус литератураны школдо ӱредерине тайанып, ӱредӱчилердиҥ ченемелин ле jедимдерин тузаланып, алтай методиканыҥ ӧзӱмин оноҥ ары улалткан.
Тогузанынчы jылдарда Ал-тай Республиканыҥ салымында тӱӱкилик учурлу кубулталар ӧдӱп jaт: тилдиҥ jacaгы jӧптӧлгӧн, школдордыҥ ӧзӧтӧн аайы ууламjылалган, универси-тет ачылган ла о.ӧ. Айдарда, бу jылдарда тилди ле литератураны школдо ло университетте ӱреде-ри сомдолып jaт. Элдеҥ озо С. С. Суразаковтыҥ 1962 jылда чык-кан бичигин такып кепке базып чыгаргандар, 1995 jылдa "Филологияныҥ ла педагогиканыҥ сурактары" дeгeн jyyнты бичик белетелген. Пединституттыҥ эскирген программазында бичиичилердиҥ jӱpӱми ле чӱмделгези толо берилген болзо, эмдиги университетте литература-ныҥ ӧзӱп келген joлынa ajapy эдилет. Ӱстине кажы ла бичикте литератураныҥ жанрлары ӧскӧни керегинде jeтирӱлep бар.
Анайып, 1997 jылда "Алтай литератураныҥ тӱӱкизи" (тургузаачызы Н.М.Киндикова) деген программа белетелген. Ого келиштире кычырылган лекциялар "Алтай литература jаҥырта кычырышла" (1998) деп бичикте japлалган. Алтай лириканыҥ ӧзӱми керегинде ол ок автордыҥ таҥынаҥ ижи кепке базылып чыккан. Оныҥ ады - "Эмдиги алтай лириканыҥ кееркедими" (1994). Ай-дарда, тӧрӧл литература ла оныҥ методиказы аайынча башка-башка бичиктер чыккан. Ол тоодо "Алтай литератураны школдо ӱренери" (1995) деп бичиги jaҥыртылган программа аайынча бичилген. Университеттиҥ ӱренеечилери ле школдыҥ ӱредӱчилери бӱгӱнги кӱнде бу иштерге тайанып турулар. Ӱренер ле кычырар бичиктерге дезе таҥынаҥ ууламjылар би-чилген. Бу ончозы ӱредӱчиге болушту бичиктер болуп jaт.
Литература: