Лазарь Васильевич Кокышевтин чумдемелдери керегинде коп шинжучилер ле ширтеечилер бичиген.Темдектезе: С.С.Каташ, С.М.Каташев, Н.М.Киндикова ла о.о. Олордын тоозына В.И.Чичинов база кирет.

Бу иште В.И.Чичиновтын статьяларын корори тос амаду,ненин учун дезе,быjыл ого jетен jaш толор эди, баштапкызында;экинчизинде,В.И.Чичинов Л.В.Кокышевтин чумдемелдерине jaaн ajapy эдип,олорго учурлай коркышту коп статьялар бичиген. Бу статьяларды школдын уренип турган программазына кийдирип, балдарды олорло таныштырып турган болзо, jaкшы болор эди. Анчада ла jаан класстарда.

Анайда оок школдын уренчиктерине В.И.Чичиновтын jypyми, онын чумдемел иштери керегинде куучындар керек деп сананып турум.

В.И.Чичинов бойы - алтай литературада ады jарлу ширтеечи ле литературанын шинжуучизи.Ол коп статьялар да бичиген болзо,олордын ортозынан бир канча иштерине анылу аjару эдип турум.Ол орус ла алтай тилле jарлалган статьялар: "Стихи Лазаря Кокышева" (1960) , "По маршруту сердца" (1965), "Jaш уйеге jacтap сунет" (1967), "Певец весны своего поколения" (1976), "Творчество Л.Кокышева:элементы поэтики" (1995), "Л.В.Кокышев и В.М.Шукшин" (2001), "О юморе Л.В. Кокышева" (2003).

"Л.В. Кокышев или веселые плоды его фантазии" (2003). Ширтеечинин бу статьяларын талдап алганымнын шылтагы менин шууп коргонимле болзо, бу иштер В.И.Чичиновтын тос учурлу иштери болот.

Эмди ороги айткан статьялар керегинде бир кичинек айдып ийейин. "Алтайская правда" (1960,19 апрель) газете В.И.Чичиновтын "Стихи Лазаря Кокышева" деп баштапкы статьязы jарлалган.

Бу статьяны ширтеечи Л.В.Кокышевтин "Стихи"(1958) деп jуунтызына учурлалган. Анда Лазарь Васильевичтин улгерлери "алтай албатынын откон ло эмдиги jypумине учурлалат" деп темдектелет. Бу jуунтынын jурумдик улгерлери ажыра бис алтай албатынын jадын-jурумин, иштожын ла о.о. билип аладыс деп бичилген.

Je jакшы келтейиле коштой, ширтеечи бу jуунтынын jедикпестерине база ajapy эттир: Кочурее-чилер (В.Фирсов, Б.Гайкович, Ю.Полухин) улгерлерди кочурерде, алтай калыктын бойсу темдектерин уйан jетирген деп шуулте айдат. Jе бу блаш-тартышту сурак. Буткул jуунтыны алза,ол jиит поэттин бойына тузалу болгон.Оны ээчиде ширтеечи "По маршруту сердца" (1965) деп статья jарлаган. Анчада В.И.Чичинов алтай калыктын сууген поэдинин улгерлери, "Кызыл чечек" (1960) деп бичиги ле "Арина" (1959) деп романы керегинде кыскарта jетиру берет.

Поэттин лирический геройы - ак-айастын тубиле, jep-телекейле Бу статьяны бичииринде, ады jарлу ширтеечи В.Луговскойдын коркышту japaш, чечен состорин тузаланган: "Ол курч корум-шуултелу, jурумди сурекей сууйтен кижи. Ол бойынын торолинин, ар-буткенин тын сууйтен. Ол-романтик" (кочургени- К. )

Чындап та, Л.В.Кокышев iурумди де, ар-буткенди де тооп, сууп билер. "Онын улгерлерин кычырып тура, бистин костористин алдына буткул jypyк тура берет" - деп, В.И.Чичинов темдектейт.

"Кызыл чечек" (1960) деп улгерлик jуунты алтай ла орус калыктарды наjылык болзын деп кычырат.

Онын кийнинде бичилген улгерлер ле "Арина" деп баштапкы роман алтай литературанын озумин теренжидип коргузет деп, В.И.Чичиновтын статьязында чын айдылган.

"Jылдыс" (1967,N5) деп кееркедим-литературалык jуунтыда В.Чичиновтын "Jаш уйеге jacтap суунет" деп статьязы кепке базылган.

Бу статьяны ширтеечи Л.В.Кокышевти jaныс ла Туулу Алтайда jарлу эмес, je оско до jерлерде Ады jарлалган бичиичи деп баштайт.

Ороги айтканыла болзо, Л.Кокышев jypyмди, ар-буткенди, агаш-ташты, сууларды - ончозын сууйтен. Онызы мындый jуунтылардан билдирет: "Туба", "Улгерлер ле кожондор", "Кызыл чечек", "Экинчи jypyм" ле "Jол".

Поэттин лирический геройы - ак-айастын тубиле, jep-телекейле jyyк таныш кижи:
Тожогим менин-
Алтайдын чолдори.
Jуурканым менин-
Кок тенери.

"Певец весны своего поколения" (1976) деп статьяда "Л.В.Кокышевтин улгерлерин кычырып тура, ОНЫН чумдемелдери албатынын чумдемелдерине туней деп айдарга japaap"-деп, В.И.Чичинов темдектеген.

Поэттин улгерлеринде сезим, сууш, кодуринилу куун-тап баштапкы jepдe турат. Кокышев - jyyк ла ыраак ойдин бириктиреечизи. Ол бойынын Торолин буткул Jep-Телекей деп корот. В.И.Чичиновтын мынайда айтканыла мен joncинип турум.

"Творчество Лазаря Кокышева: элементы поэтики" (1995) деп статьяда Л.В.Кокышев - алтай калыктын поэди деп темдектелет. Онын чумдемелдери алтай литературанын озумине jaaн камаанын jeтирген.

Онын кийнинде ширтеечи Л.Кокышевтин каткырмаларына ajapy эткен. Ол-"О юморе Лазаря Кокышева" (2003) деп статьядан билдирет. Л.В.Кокышевтин чумдемелдеринде каткырмалар ла кокырлар коп туштап турганынан улам, коп - саба ширтеечилер оны кокыр ла каткырмалардын jypyчызы деп темдектейт.

Бугунги кунде Л.Кокышевтин улгерлерин кычырып, бис jypyм керегинде копти билип, каткырып, суунип аладыс. Онойдо оок jypyм эн ле jараш, эм де узак деп ондойдыс.Бу состорди В.И.Чичинов чын бичиген.

Л.В.Кокышев бойы да суунчилу каткырып jypep кижи болгон.

Ол каткырза, суунчилу- кунукчылду, каткымчылу, не - немени ондоп, албатызын суугени japт сезилетен деп темдектелет. Поэт прозада да, поэзияда да, драматургияда да jaaн jайалталу кижи болгон.

1957 jыл Л.В.Кокышевтин от-кулумjилу чумдемелдерине база jaaн jедимдер экелген: "Каракай черуден jанганы", "Патейдин кижи алганы".

1971 jылда база андый оок айалга болгон: "Одеколон jытту уулдар", "Культуразы jОК немелер", "Туйкаш городто". "Онын от-кулумjилу чумдемелдери оско улустын чумдемелдеринен неле аныланат?" деп, суракка В.И.Чичинов мындый каруу берет.

Баштапкызында,ол jypyмде ле болуп турган немени коруп, каткымчылу келтейин коргузет. Экинчизинде, бу ла керекти чечен тилиле эпту, japaш этире бичип салат.

В.И.Чичиновтын база бир статьязы "Лазарь Кокышев или весёлые плоды его фантазии" (2003). Лазарь Кокышев - алтай литературада эн ле jаркынду кижи. Jайалталар коп то болзо, Л.Кокышевке кем де тунейлежип болбос деп темдектелген.Мынызыла коштой, Л.Кокышев jaкшы jypyкчы кижи болгон. Ол оос ло до,чаазынга да улусты коркышту туней jурайтан:
"-Слерге Борис Укачинди jурайтан ба? Онон jeнил не бaр?Jaaн мандайын, тумчугын, тумчугынын бажында болчок. Jе ол ло, онын jиит тужындагы портреди белен".

Анайда оок ол ак чазынга japaш, ару бичийтен деп,В.И.Чичинов темдектеп койгон. Л.Кокышевтин jypyктары- онын коркышту japaш фантазиязы.

"Л.В.Кокышев и В.М.Шукшин" (2001) деп статьяда ады japлy ширтеечи Л.В.Кокышевтин jypyмин ле чумдемелдерин оско укту бичиичилердин jурумиле,чумдемелдерине тундеп коруптир.

Кокышев ле Шукшин керегинде мынан озо кем де корбогон. А ол экуни шиндеп, ширтеп корзо, краеведениеде ле литературада ол коркышту jилбилу иш болор деп, В.И.Чичинов темдектейт. Баштапкы ла катап, тын ajapy этпегенде,бу экунин ортодо бир де туней jок. Je теренжиде коргондо, Л.В.Кокышев те, В.М.Шукшин де бойынын Торолин, албатызын, чыккан-оскон jepин тын сууген уулдар.

Бу эку jaaн литературага деремне jepдeн келген деп темдектелет. "Олор экилези jaштaн ала албатынын оос чумдемелдерин jилбиpкeп угатан. Л.В.Кокышев те, В.М.Шукшин де Москвада уренип, бойынын албатызынын jypуми, туукизи ле иш-тожы керегинде эпту jypaйтан"- деп, В.И.Чичинов айдат .

Бу эки бичиичилердин геройлоры да бой-бойына туней. Геройлорынын jуруми, салымы ажыра Л.В.Кокышев ле В.М.Шукшин албатынын jурумин коргускен.

Анайда оок бу эки бичиичи бойын да, jypeгин де, jypyмин де бир де кичебей иштенетен болгон.

В.И.Чичиновтын база бир темдектеп салганы ол- Л.В.Кокышев ле В.М.Шукшин бой-бойыла таныш болгон.

1963 jылда В.М.Шукшин Туулу Алтайга "Живет такой парень" деп кино согуп келерде, ол эку танышкан. Бу ойдон ала олор jyyк нокорлор болуп калган деп, В.И.Чичинов темдектейт.

Ол эку бичииринде де туней эп-аргалар тузаланатан: каткымчылу, каткырмалу ла геройлорынын кылык-jaны да туней болгон.

Л.В.Кокышев ле В.М.Шукшинди тунейлеп короло,В.И.Чичинов мындый шуултеге келген: "Бу эку бир ойдин ле бир телекейдин бичиичилери.Олордын геройлоры да, каткырмалары да, корум-шуултелери де туней болуптыр"

В.И.Чичиновтын шиндегениле таныжып мындый шуултелер эткедий:1) В.И.Чичинов - Л.В.Кокышевтин чумдемелдерин теренжиде коруп, корум-шуултезин чокымдап, чумдемелдеринде jедимдер ле jедикпестерин ылгап, онын тили байлык, кокырын да бастыра jaнынан шиндеп, ширтеп, оско укту бичиичилерле тундеп коргон кижи.

Анайда оок,В.И.Чичинов ло Л.В.Кокышевтин чыккан jылдары да, откон jypyми де бойбойына jyyк болгонынан улам, ширтеечи поэтти де, онын чумдемелдерин де тын сууп, тоозы коп статьялар бичиген.

Келер ойдо ол статьяларды танынан jуунты эдип кепке чыгарган болзо, университеттин де, школдын да уренеечилерине, алтай литературанын уредучилерине де тузалу болор.

Тузаланган литература

1. "Алтайская правда" (1960,19 аир.)
2. "Алтайская правда"(1965,4 сент.)
3. "Jылдыс" (1967,N5)
4. "Адрес поэзии-Горный Алтай" (1976)
5. "Алтайские писатели: Юбилейные материалы и автобиографии" (2001)
6. "Алтай Телекей-Мир Алтая" (2003,N3)
7. "Голос времени" (2003,18 окт.)